Seleniumtekort bij melkvee, wat is het effect ervan en hoe is het te behandelen?

zondag 23 juli 2023

Een tekort aan selenium geeft diverse problemen en ontstaat vooral in gebieden waar de grond (en dus het gewas) te weinig selenium bevat. Zoogkoeien, jongvee, of dieren met volledig weidegang zijn extra gevoelig aan een seleniumtekort. Lees in dit artikel meer over de effecten en het behandelen van een seleniumtekort

Seleniumbehoeftes

​De seleniumbehoefte is afhankelijk van de leeftijd van het dier en het productieniveau. Over het algemeen is de concentratie selenium in het plasma 3-5x hoger is dan in de melk. 

Symptomen seleniumtekort

​​​​1) Minder goedwerkend immuunsysteem:

Selenium (i.c.m. vitamine E) is nauw betrokken bij de werking van het immuunsysteem; het beschermt de cellen tegen vrije radicalen en oxidatie. Selenium draagt ook bij aan de werking en activiteit van diverse witte bloedcellen en macrofagen. Een tekort geeft een grotere kans op mastitis en een hoger celgetal. Het bijgeven van selenium vermindert klinische mastitisgevallen met 37% en verkort de duur van de mastitis met 44%. ^1,2,4

Seleniumtransfer van koe naar kalf is via de placenta en de biest. Voldoende hoge seleniumconcentraties in het bloed van de koe, zorgen voor een hogere concentratie antistoffen (IgG) in de biest en daardoor voor een stijging van de IgG concentratie in het bloedserum van de kalveren met een verbeterde immuniteit als gevolg.⁵

2) Lagere productie:

Seleniumtekort veroorzaakt een lagere melkproductie of verhoogd (tank)celgetal. Bij kalveren en jonge vaarzen geeft het vooral veel problemen rondom de groei en schildklierfunctie.  

Nutritionele myopapathie (White Muscle Disease) komt vaak voor bij jonge, snelgroeiende dieren (maar kan ook bij vaarzen of volwassen melkvee). Het wordt veroorzaakt door schade aan de spiercellen door vrije radicalen (oxidatie). Selenium is een antioxidant en als het in onvoldoende mate aanwezig is, worden de vrije radicalen niet geneutraliseerd, met spierschade tot gevolg. Afhankelijk van de getroffen spieren,  zijn er verschillende symptomen.⁶

Kalveren met alleen skeletspierschade vertonen symptomen van spierzwakte en de spieren kunnen pijnlijk zijn bij palpatie. ​​​​​​Bij aantasting van de hartspier kunnen aritmie, plotse sterfte (vaak < 24 uur) of respiratoire problemen optreden.⁶

Selenium heeft ook een functie bij de werking van de schildklierhormonen. Het omzetten van het schildklierhormoon T4 (inactief) naar T3 (actief) gebeurt door het enzym gluthathionperoxidase (GSH-Px), welke afhankelijk is van selenium.⁵ Een tekort aan selenium veroorzaakt minder omzetting naar het actieve schildklierhormoon T3 en hierdoor minder groei van het kalf, een lagere fertiliteit bij het jongvee en een lagere weerstand van de dieren.

3) Mindere vruchtbaarheid:

Een seleniumtekort leidt tot meer baarmoederontsteking, meer kans op ovariële cysten en het vaker opblijven van de nageboorte. Dit zorgt allen voor een negatief effect op de fertiliteit. Dieren worden niet of later tochtig gezien, zijn minder snel drachtig en hebben een langere tussenkalftijd. Uit onderzoek blijkt ook dat seleniumsupplementatie minder embryonale sterfte geeft tijdens de eerste maand van de dracht. ⁵

Diagnose³ 

Een seleniumtekort wordt gediagnosticeerd via diverse methodes. In het kader van de seleniumvoorziening in het dier, is het meten van de concentratie selenium in melk (melkgevende dieren) of bloed (niet-melkgevend) een optie. Bij een afwijking in de seleniumgehaltes in tankmelk of serum, is het meten van de seleniumvoorraad (d.m.v. GSH-Px) aan te raden.^3,7

Op koppelniveau kan selenium ook bepaald worden via tankmelkonderzoek (op selenium) of bloedonderzoek op GSH-Px bij een pool van minimaal 5 dieren.

Behandeling 

​​Bij een seleniumtekort is het belangrijk om de tekorten aan te vullen en na 14 dagen het resultaat opnieuw te meten in de melk, of bij de droge koeien en het jongvee via bloedonderzoek. Een stijging in GSH-Px in het bloed is na 6-8 weken waar te nemen.

Selenium toedienen kan op verschillende manieren:

1. Mineralenmengsel over het voer
2. Krachtvoervoorziening 
3. Selenium in een bolus
4. Seleniuminjectie
5. Bemesting van het grasland
6. Via likstenen of drinkwater (wisselende opname)

Behandeling van kalveren met white muscle disease, is afhankelijk van de aangetaste spiersoorten. Rust en seleniuminjecties geeft resultaat bij kalveren met alleen skeletspierschade. Het resultaat van de behandeling is te zien binnen 3-5 dagen, de dieren kunnen dan vaak weer staan en lopen. ​​​​​​Bij aantasting van de hartspier geeft behandeling vaak geen resultaat door het acute (en meestal fatale) verloop. ^3,5,6

Preventie 

Belangrijk is om tekorten in het rantsoen te voorkomen door een juiste rantsoenberekening en mineralenvoorziening. Vooral dieren met weidegang, pinken of vaarzen moeten in de gaten gehouden worden en jonge dieren en pasgeboren kalveren zijn daarnaast extra gevoelig aan tekorten.

Toediening van selenium aan de volwassen koe, met als functie het verbeteren van de immuunstatus van het kalf, kan het beste preventief gebeuren voor het afkalven. Dit varieert van 2 á 3 maanden (voor directe overdracht van selenium) tot 3 weken vóór het afkalven (voor een voldoende IgG transfer). ^3,5,6

Wat ook belangrijk is, is dat bij afwijkende waarden van selenium er onder Nederlandse omstandigheden regelmatig ook andere spoorelementen (waaronder kobalt) afwijkend zijn. Belangrijk is om hier verder onderzoek naar te doen.³

​​ De seleniumpil van Dechra

Dechra heeft een reeks pillen ontwikkeld voor metabole stoornissen bij rundvee. De seleniumpil is nieuw in het assortiment en ondersteunt het rundvee in hun seleniumbehoeften. Toedieningswijze is één Seleniumpil oraal toedienen 3 weken vóór het afkalven. ​​​

De seleniumpil kan gebruikt worden als additief, naast het toepassen van overige preventieve maatregelen, om zo sneller de gewenste seleniumconcentraties te krijgen. Daarnaast is de seleniumpil een goed additief om toe te dienen bij koeien in de droogstand, wanneer er problemen zijn met zwakkere kalveren vlak na geboorte (verbetering van het immuun- en spierstelsel).

Klik hier voor meer informatie over de Seleniumpil.

Referenties:

1. Arthur J.R., 1998. Free radicals and diseases of animal muscle. In : Oxidative Stress in Animal Muscle (A.Z. Reznick, ed.), Birkhäuser Verlag, Basel, 321-330.
2. Smith K.L., Harrison J.H., Hancock D.D., 1984. Effect of vitamin E and selenium on incidence of clinical mastitis and duration of clinical symptoms. J. Dairy Sci., 67, 1293-1300.
3. GD diergezondheid; https://www.gddiergezondheid.nl/nl/Producten-en-diensten/Producten/Rundvee/Voedingsproducten/gd-tankmelk-mineralen/Feiten/Selenium. 2022
4. Spears J.W., Weiss W.P., 2008. Role of antioxidants and trace elements in health and immunity of transition dairy cows. Vet. J., 176, 70-76.
5. Mehdi Y., Dufrasne I. 2016. Selenium in Cattle: a Review. Molecules, 21, p. 545-559.
6. Merck & Co., & Merial (Firm). (2016). The Merck veterinary manual. Whitehouse Station, NJ: Merck & Co., Inc. eleventh edition.
7. Pilarczyk B., Jankowiak D., Tomza-Marciniak A. T., Pilarczyk R., Sablik P., Drozd R., Tylowska A., Skólmowska M. 2012. Selenium concentration and gluthathione peroxidase (GSH-Px) activity in serum of cows at different stages of lactation. Biol. Trace Elem Rec, 147 p. 91-96.

Geschreven door drs. J. de Mul , werkzaam voor Dechra als productmanager landbouwhuisdieren & paard